Το τετράδιο της Μαρίας

  Η θεία μου η Φροσύνη, όταν ήταν νέα, ήταν μια γεροδεμένη γυναίκα. Καθημερινά γύριζε με χαρακτηριστική άνεση και απίστευτη φυσική κατάσταση τον κάμπο της Μεσαράς, για το μεροκάματο. Έκανε όλες τις δουλειές κι ένα απίστευτο γιαχνί. Ήταν ένα περίεργο κράμα ανθρώπου γκρινιάρη και χαρούμενου. Αυτό που με τίποτα δεν μπορούσε κανείς να αμφισβητήσει ήταν ... γεμάτα χέρια της. Πότε έμπαιναν στις τσέπες για να μας δώσουν φρέσκα μυγδαλάκια, πότε για να μας δώσουν χαρτζηλίκι για παγωτό και πάντα κρατούσαν τα καλούδια που έφερνε από την εξοχή, για τις αδερφές και τις νύφες της. Όταν η θεία μεγάλωσε και δεν δούλευε στην εξοχή, η γυναίκα που είχε περάσει στις εξοχές και στους δρόμους δυσκολευόταν να μείνει στο σπίτι. Έτσι έφτιαξε ένα μεγάλο και πολύ όμορφο κήπο με λουλούδια. Σε τσίγκινες ντενέκες, πλαστικές κανίστρες, πήλινα παλιά βαρελάκια. Κι όλο το χρόνο είχε λουλούδια. Τα φρόντιζε και τα περιποιούνταν σαν τα παιδιά της αλλά και τα μοιραζόταν με μεγάλη ευκολία. Και το Φθινόπωρο κι ο Χειμώνας

  Τα πρωτοβρόχια, με έβρισκαν πάντα με τα τσοκαράκια με τις ξύλινες σόλες που επέμενα να φορώ ακόμα κι όταν το Φθινόπωρο είχε προχωρήσει αρκετά. Αν έπιαναν το μεσημέρι ένα τσούρμο παιδιά κατηφορίζαμε, από το σχολείο στα σπίτια μας, με τις τσάντες στα κεφάλια και τα πόδια να τσαλαβουτάνε στα νερά. Κι επειδή οι παιδικές αναμνήσεις συνήθως παίρνουν και διαστάσεις μυθικές, πάντα όταν αρχίζουν τα πρωτοβρόχια, ή και απλώς ακούω τη λέξη, η μυρωδιά του νοτισμένου χώματος γίνεται πολύ έντονη. Γι αυτήν τη μυρωδιά είχα κουβεντιάσει πολύ με τους παιδικούς μου φίλους. Το είχαμε συζητήσει και μέσα στην τάξη, εκστασιασμένοι για το πως το ξερό χώμα δέχονταν την ευεργετική βροχή. Προσπάθησα να νιώσω αυτή τη μυρωδιά απόψε που έβρεξε, αλλά δεν τα κατάφερα. Να φταιγε άραγε η κλιματική αλλαγή που κατάργησε τις εποχές καταργώντας τα φθινοπωρινά ρούχα, το πουκαμισάκι με το πλεκτό γιλεκάκι, και τις αναμνήσεις και μας έκανε τη μια μέρα να φοράμε το παλτό και την άλλη το μαγιό; Να φταιγε που η βροχή δ

Τα πιο νοσταλγικά Καλοκαίρια των παιδικών μας χρόνων, κάθε μέρα τέλειωνε αργά τη νύχτα ή το ξημέρωμα της άλλης μέρας. Και οι πιο ωραίες από αυτές τις νύχτες ήταν στην ταράτσα της θείας Φροσύνης, μπροστά στο σπίτι του παππού Βαγγέλη. Παιχνίδια και χαχανητά όλη μέρα και όταν άρχιζαν να βγαίνουν τα πρώτα αστέρια, φτιάχναμε ... το βραδινό μας κρεββάτι πάνω στην ταράτσα. Δύο κουβέρτες κατάχαμα κι ένα σεντόνι από πάνω κι έτοιμο το κρεββάτι μας. Η αλήθεια είναι πως ήταν ... κομμάτι σκληρό αλλά ποιος νοιαζόταν. Συνήθως φτιάχναμε δύο ένα για τα κορίτσια κι ένα για τα αγόρια. Και ξαπλώναμε όλα τα ξαδέρφια στρωματσάδα και μιλώντας, γελώντας, κάνοντας όνειρα και ... μετρώντας τα άστρα μας έπαιρνε κάποια στιγμή αποκαμωμένους ο ύπνος. Ήταν μια αγαπημένη συνήθεια να κοιμόμαστε στην ταράτσα βλέποντας τα αστέρια. Και κάθε χρόνο γινόμαστε όλο και περισσότεροι καθώς μεγάλωναν τα μικρά ξαδέρφια και γεννιόνταν νέα. Πόσες φορές ξημερωθήκαμε κι είδαμε τον ήλιο να βγαίνει πίσω από την Κεφάλα συζητώντας γι

 Το αγαπημένο μας χωράφι, σαν ήμασταν παιδιά, ήταν στην Αμπελιά. Ο σημαντικότερος από τους λόγους, ήταν ότι ήταν κυκλωμένο με αμυγδαλιές. Ήταν εκεί στο χωματόδρομο που οδηγούσε από την Πλώρα στον Πλάτανο και νομίζω πως η επίσημη ονομασία της περιοχής είναι Ραγκαβάς. Στην οικογένεια μας όμως το έλεγαν Αμπελιά, γιατί λέει κάποτε υπήρχε εκεί ένα αμπέλι, κρασάμπελο. Πάντως εγώ και τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας το θυμόμαστε σαν ένα χωράφι που φυτεύαμε εποχιακά κηπευτικά. Εκείνο όμως που έκανε ξεχωριστό το χωράφι εκείνο ήταν οι αμυγδαλιές που είχε γύρω γύρω, ανάμεσα σε μερικά ψηλά αρσενικά κυπαρίσια. Κι ήταν αμυγδαλιές σε διάφορες ποικιλίες. Από μικρά αθαλάκια, ως κανονικά αμύγδαλα αλλά και πετραμύγδαλα. Και μας έδιναν πολλή χαρά οι αμυγδαλιές μας όλο το χρόνο. Τις καμαρώναμε με τα πράσινα φύλλα τους, με τα όμορφα λευκορόζ ανθάκια τους το Χειμώνα. Η πραγματική όμως απόλαυση ερχόταν το Καλοκαίρι, αφού πλέον δεν ήταν μόνο οπτική. Αρχίζαμε να τα τρώμε πράσινα ολόκληρα πριν το τσόφλι τ

  Ήταν από κείνους τους ανθρώπους που όταν τους γνώριζες δεν τους ξεχνούσες. Η Στέλλα Πασχαλάκη, που όπως ενημερώθηκα από τους αγαπητούς της συγγενείς έφυγε από τη ζωή, ήταν μια απλή γυναίκα που όμως είχε πολλά κι ενδιαφέροντα πράγματα να πει. Ήταν μια από τις συνεντεύξεις που έκαναν και μου άφησαν γλύκα, πολλή γλύκα όσο εκείνο το χειροποίητο γλυκό κυδώνι που με κέρασε μαζί με τον ελληνικό καφέ, και νοστιμιά όσο το κουνελάκι στιφάδο που φάγαμε μαζί. Τη βρήκα στον Άγιο Σπυρίδωνα της Σητείας (πρώην Κανένες) και η αλήθεια είναι πως με εντυπωσίασε. Περασμένα 90 πια και το βλέμμα της σπινθηροβόλο και διαπεραστικό. Με κέφι και γέλιο διατηρούσε πεντακάθαρο το σπίτι της, μαγείρευε, φίλευε τους πάντες, μιλούσε με τις τριανταφυλλιές της κι όλοι τη φώναζαν “Θεία Στέλλα”. Εκείνη τη μέρα μαγειρεύοντας μου άνοιξε την καρδιά της. Για τον άντρα της το Λευτέρη που της έλειπε 18 χρόνια τώρα και τις αδερφές της που είχαν φύγει κι αυτές. Τώρα η Θεία Στέλλα “πέταξε” κοντά στους αγαπημένους της, τις αδ

  T o μικρό παγωμένο χεράκι μου στη μέση του Σεπτέμβρη ψάχνει ένα άλλο χέρι να κρατηθεί. Μόλις με άφησε η μητέρα μου και στο πολύβουο δρόμο πενήντα μέτρα από το κτίριο του σχολείου,του νοιώθω να κρυώνω. Πριν από δύο μέρες στον τελευταίο καύσωνα ήμασταν στη θάλασσα. Τώρα βρίσκομαι “χαμένη” έξω από το 1ο Δημοτικό Σχολείο Μοιρών. Η καρδιά μου χτυπά δυνατά τα πόδια μου δε με κρατούν. Πενήντα μέτρα από την είσοδο του σχολείου και νομίζω πως δε θα τα καταφέρω να φτάσω. Η άσπρη μου κορδελίτσα δεν αφήνει τα μαλλιά να πέσουν στο πρόσωπο μου. Ντρέπομαι. Νομίζω πως όλοι κοιτούν εμένα. Φοβάμαι. Τι να ναι άραγε τούτο το «μεγάλο» σχολείο; Αχ, να μπορούσα να γυρίσω στο νηπιαγωγείο στην τάξη της δικιάς μου δασκάλας της κυρίας Πέλλας. Ένα κοριτσάκι φτάνει δίπλα μου. Δυσκολεύομαι να αναγνωρίσω, με την καινούρια της ποδιά, την αγαπημένη μου φίλη και γειτονοπούλα τη Βαγγελίτσα. Όταν όμως την αναγνωρίζω αρχίσω να καταλαβαίνω τις εκφράσεις που άκουγα να λένε οι μεγάλοι «όαση μέσα στην έρημο», «τυφλός πο

Όσο προχωρούσαν οι μέρες σιγά σιγά οι οψιγιάδες άδειαζαν. Κάθε απόγευμα όσο ο ήλιος ήταν ακόμα ψηλά για να μην πέσει η δροσούλα και μαλακώσουν οι σταφίδες, μικροί και μεγάλοι πήγαιναν για το μάζεμα. Πρώτα οι σταφίδες γίνονταν σωρός και τα σκληρά από την πολλή δουλειά έτριβαν το σωρό για να ξεχωρίσουν τον καρπό από τα μεγάλα λίκια.Σειρά είχε το κόσκινο  ή το τσιγκάκι και το λίχνισμα και μετά το καθάρισμα για να βγουν και τα μικρά τα λίκια. Το χρυσάφι της Κρήτης έμπαινε σε φάρδους οι οποίοι δένονταν “ραφτοί” με σπάγγο και μια μεγάλη σακοράφα. Δυνατοί και νέοι άντρες σήκωναν τους φάρδους και τους έβαζαν σε σκαφτικές και τρίκυκλα. Οι σταφίδες μεταφέρονταν στις αποθήκες της Ένωσης στις Μοίρες για να παραδοθούν, όπως λέγανε, τότε. Μόνο που ήταν μια αρκετά χρονοβόρα υπόθεση καθώς η σταφίδα ήταν σε μεγάλες ποσότητες που έπρεπε να μπει στην πλάστιγγα, να ζυγιστεί και να γίνουν τα χαρτιά. Έτσι οι ουρές στις αποθήκες της Ένωσης νότια του κεντρικού δρόμου των Μοιρών ήταν μεγάλες. Μπορεί να χρε

  Σα να ήταν χθες που για τελευταία φορά φορώντας τη σκούρα μπλε ποδιά μου περνούσα την πόρτα του Λυκείου Μοιρών. Τι κι αν πέρασαν σχεδόν χρόνια. Η πρώτη μέρα που οι μαθήτριες πήγαμε με τα «πολιτικά» στο σχολείο ήταν στις 6 Φεβρουαρίου του 1982. Η μαθητική ποδιά για τη δική μας τη γενιά, ίσως και για τις προηγούμενες, η κατάργηση της υπήρξε «σημαία» στις διεκδικήσεις μας, το σύμβολο της καταπίεσης και η διαφοροποίηση σε βάρος του φύλου μας σε σχέση με τους συμμαθητές μας. Λίγο πριν την κατάργηση της είχε έρθει η εκλογή των 15μελών συμβουλίων, η συμμετοχή των μαθητών σε θέματα που τους αφορούσαν και λίγο μετά ήρθε άλλη μια αλλαγή στο σύστημα των εισαγωγικών εξετάσεων στα Πανεπιστήμια. Για τα επιχειρήματα που τότε επικαλούμασταν, και δεν είναι του παρόντος να τα αναλύσουμε καλώς καταργήθηκε η μαθητική ποδιά. Το πνεύμα του εκδημοκρατισμού που έπνεε στα σχολεία ήταν κατά των «πολέμιων» μας και των επιχειρημάτων τους, με κυριότερο ότι η μαθητική ποδιά έκανε όλες τις μαθήτριες ίσες, ανε

 Τη γιαγιά μου τη Χριστίνα, τη θυμάμαι λες και χθες μιλούσαμε κι ας έχουν περάσει πάνω από τρεις δεκαετίες από την μέρα που μας άφησε για τόπους μακρινούς. Αυτό που μου έχει μείνει είναι η θλίψη που σκέπαζε τα μάτια από τα μεγάλα βάσανα της ζωής της. Δεν ήταν μια κανονική γιαγιά. Ήταν πολύ κοντή ίσως και 1,40, πολύ αδύνατη, πάντα μαυροφορεμένη και πάντα μαντιλοδεμένη. Πως ήταν στα κανονικά της δεν ξέρω, αφού οι μνήμες μου φτάνουν από την εποχή που έχασε την κόρη της και μετά. Δεν έλεγε παραμύθια αλλά της άρεσαν πολύ και τα ακούγαμε μαζί από τον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό από τη θεία Λένα. Δεν της άρεσαν τα παιχνίδια και μάλλον δεν της άρεσαν και τα παιδιά. Μάλλον αποτελούσα εξαίρεση γιατί πολλές φορές με έπαιρνε μαζί της και “παίρναμε τα βουνά” όπως άκουγα να λένε οι μεγαλύτεροι. Της άρεσαν τα χωράφια κι όχι ιδιαίτερα το σπίτι. Ήμουν η λατρεία της αλλά η γιαγιά μου τα έβαζε με τα άλλα παιδιά για να με προστατέψει. Πάντα φύλαγε το καλύτερο για μένα και με περίμενε. Την τ

  Τούτες τις μέρες οι “δανεικοί” έδιναν κι έπαιρναν εκείνα τα χρόνια στη Μεσαρά. Επρόκειτο για τη συνέχεια των Καλοκαιρινών δανεικών μετά το θέρος και τα σπαρτά, αυτήν τη φορά στα αμπέλια. Οι εργατιές ήταν μεγάλες, γιατί πως αλλιώς να τρυγηθούν τα χιλιάδες στρέμματα που απλώνονταν στον κάμπο αλλά και στα ανεβολέματα, από τα Αστερούσια ως τον Ψηλορείτη; Και μπορεί τότε οι άνθρωποι να είχαν μέχρι και πέντε παιδιά, παλαιότερα ακόμα περισσότερα, αλλά και πάλι δεν έφταναν. Ο τρύγος ήθελε χέρια. Έτσι επιστρατεύονταν αδέρφια, ανίψια, ξαδέρφια, συντέκνοι, κουμπάροι, γείτονες και χωριανοί. Πολλές φορές η ομάδα έφτανε και τα 30 άτομα. Τι ήταν όμως οι δανεικοί; Θα το πω περιγραφικά: Πήγαιναν πρώτα στο πιο πρώιμο αμπέλι της παρέας άσχετα με τον ιδιοκτήτη και συνέχιζαν όλοι μαζί να δουλεύουν ώσπου να τελειώσουν όλα. Το ίδιο συνέβαινε και στο μάζεμα της σταφίδας. Η δουλειά ήταν σκληρή αλλά κεφάτη. Τα γαϊδουράκια και οι κουβαλητές πηγαινοέρχονταν με τα κοφίνια ως τον οψιγιά, ενώ τη σταφίδα τη μάζευαν